Nieleczona retinopatia wcześniacza może prowadzić do trwałego uszkodzenia siatkówki i co za tym idzie, ślepoty. Wykrycie tej choroby zawczasu, podczas badań okulistycznych wcześniaków, może temu zapobiec. Na czym polega badanie wzroku u wcześniaka pod kątem retinopatii? Jak leczyć retinopatię u wcześniaków? Sprawdź artykuł, aby się tego dowiedzieć.
Czym jest retinopatia wcześniacza?
Retinopatia wcześniacza (inaczej retinopatia u wcześniaków lub retinopatia wcześniaków) to choroba rozwijająca się u dzieci w obrębie niedojrzałej siatkówki (błony, która wyściela wnętrze oka). W wyniku retinopatii dochodzi do zaburzenia procesów proliferacji (namnażania się komórek) w siatkówce i ciele szklistym, czego konsekwencją jest odwarstwienie siatkówki, które może prowadzić do poważnej utraty wzroku. Na rozwój siatkówki może wpływać jednak wiele różnorodnych czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych.
Jakie są przyczyny retinopatii u wcześniaków?
Przyczyny retinopatii u wcześniaków nie zostały do końca poznane. Najważniejszym czynnikiem, który wpływa na rozwój retinopatii oka jest urodzenie dziecka przed czasem (przed 31. tygodniem życia), czego konsekwencją jest niedojrzałość struktur budujących oko oraz zaburzenie procesu unaczynienia oka.
Poza porodem przedwczesnym wśród czynników ryzyka retinopatii wcześniaczej wymieniane są także:
- ciąża mnoga;
- cukrzyca u matki;
- nadciśnienie tętnicze w czasie ciąży;
- narażenie na dym tytoniowy w czasie ciąży (także wskutek biernego palenia);
- niedokrwistość z niedoboru żelaza u matki;
- niska urodzeniowa masa ciała u dziecka (poniżej 1500 g);
- niższa punktacja dziecka w skali Apgar;
- poczęcie wspomagane;
- przedłużający się poród, który stwarza ryzyko niedotlenienia płodu;
- przedwczesne pęknięcie błon płodowych;
- stosowanie niektórych leków w czasie ciąży (np. beta-blokerów lub leków przeciwhistaminowych);
- tlenoterapia (np. stosowana w leczeniu bezdechu wcześniaczego);
- zaawansowany wiek matki;
- zapalenie wewnątrzmaciczne, w tym zapalenie błon płodowych.
Jak często występuje retinopatia u wcześniaków?
Częstość występowania retinopatii wcześniaków w Polsce wynosiła w latach 2004-2007 30%, natomiast w podobnym okresie w Europie – od 36 do 39%. Najbardziej narażone na retinopatię oka są dzieci urodzone przed 27. tygodniem ciąży oraz z masą urodzeniową poniżej 750 g.
Objawy i przebieg retinopatii u wcześniaków
Retinopatia wcześniacza jest jedną z najczęstszych przyczyn ślepoty u dzieci na całym świecie – nieodwracalne uszkodzenie wzroku spowodowane retinopatią diagnozuje się co roku u ponad 23 000 niemowląt. Zwykle retinopatia nie daje oczywistych objawów, rozpoznaje się ją dopiero podczas badania wzroku u wcześniaka.
Retinopatia u wcześniaków przebiega etapami:
- retinopatia wcześniacza 1. stopnia objawia się ostrym odgraniczeniem siatkówki unaczynionej od nieunaczynionej;
- retinopatia wcześniacza 2. stopnia jest rozpoznawana, gdy z płaszczyzny siatkówki zaznaczonej linią demarkacyjną wyodrębnia się wał;
- retinopatia wcześniacza 3. stopnia cechuje się obecnością wału z proliferacjami naczyniowymi siatkówkowo-szklistkowymi;
- retinopatia w 4. stadium powoduje częściowe odwarstwienie siatkówki;
- retinopatia oka w 5. stadium prowadzi do całkowitego odwarstwienia siatkówki.
Na wczesnych etapach jedynie lekarz jest w stanie rozpoznać chorobę i nawet jeśli mamy do czynienia z retinopatią wcześniaczą obu oczu, rodzice dziecka mogą tego nie zauważyć. W zaawansowanych przypadkach charakterystyczne dla retinopatii wcześniaczej objawy, na które należy zwrócić uwagę, to:
- krótkowzroczność;
- małoocze (wrodzona wada rozwojowa, która polega na niedorozwinięciu gałek ocznych);
- oczopląs u noworodka;
- odwarstwienie siatkówki;
- zez;
- zmiana koloru źrenicy na biały.
Badanie i diagnoza retinopatii u wcześniaków
Jak diagnozowana jest retinopatia wcześniacza? Badanie, dzięki któremu można rozpoznać chorobę zawczasu, jest wykonywane przez okulistę niemowlęcego, zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Okulistycznego.
Badanie okulistyczne wcześniaków jest obowiązkowe po 4. tygodniu życia i powinno być kontynuowane aż do momentu całkowitego rozwoju naczyń krwionośnych w siatkówce oka (w zależności od stanu klinicznego małego pacjenta).
Polega ono na:
- podaniu dziecku kropli o działaniu znieczulającym;
- podaniu dziecku kropli, które rozszerzają źrenice;
- założeniu na główkę dziecka tzw. rozwórki, czyli aparatury, która uniemożliwia zamykanie powiek;
- dokładnych oględzinach dna oka podczas tzw. oftalmoskopii (wziernikowania dna oka).
W trakcie badania okulista dziecięcy kieruje światło wziernika okulistycznego na różne struktury dna oka. Oftalmoskop jest przysuwany bardzo blisko oka Twojego dziecka, ale go nie dotyka. Procedura ta jest bardzo bezpieczna i bezbolesna, silne światło może jednak powodować dyskomfort i skutkować niespokojnym zachowaniem.
Jak dobrze przygotować dziecko do wizyty u okulisty dla niemowląt? W tym celu:
- nakarm i napój malucha w domu, przed przyjazdem do gabinetu okulistycznego;
- nie karm dziecka po przybyciu do gabinetu okulistycznego ani nie podawaj mu żadnych napojów;
- pamiętaj, aby zabrać ze sobą książeczkę zdrowia dziecka, a także dokumentację ze szpitala;
- przygotuj się na to, że badanie wzroku u wcześniaka, włącznie z przygotowaniem malucha do procedury, może zająć około 1 godziny;
- po zakończonej wizycie dopytaj okulistę dziecięcego o kolejne badania kontrolne.
Jak leczyć retinopatię wcześniaczą?
Po rozpoznaniu retinopatii wcześniaczej leczenie ma na celu niedopuszczenie do odwarstwienia siatkówki i konsekwencji w postaci uszkodzenia narządu wzroku oraz ślepoty. Postępowanie opiera się przede wszystkim na laseroterapii.
Retinopatia wcześniacza – laseroterapia
Metoda ta, wdrożona na wczesnym etapie choroby, pozwala uchronić przed utratą wzroku nawet 90% dzieci z retinopatią wcześniaczą. Laseroterapia prowadzi do zniszczenia obwodowej, nieunaczynionej części siatkówki, dzięki czemu nie dochodzi do powstawania nowych, nieprawidłowych naczyń. Technika ta jest nieskuteczna jedynie wobec bardzo zaawansowanej retinopatii wcześniaczej. W takiej sytuacji okulista niemowlęcy kieruje malucha na operację chirurgiczną wykonywaną w znieczuleniu ogólnym, tzw. witrektomię.
Retinopatia wcześniacza – leczenie przy pomocy witrektomii
W przypadku tego zabiegu na retinopatię wcześniaczą, leczenie polega na wycięciu ciała szklistego z wnętrza gałki ocznej i wprowadzeniu w jego miejsce specjalnego oleju silikonowego lub mieszaniny gazów. Czas trwania tego zabiegu może wynieść od 30 minut do 2 godzin, w zależności od indywidualnego stanu zdrowia małego pacjenta, a także wprawy i doświadczenia okulisty dziecięcego.
Retinopatia wcześniacza – możliwe powikłania witrektomii
Operacja na retinopatię wcześniaków może się wiązać, tak jak każda inna procedura medyczna, z możliwością wystąpienia powikłań. Należy do nich np.:
- blizny w obrębie rogówki;
- infekcje pooperacyjne;
- krwiak pozagałkowy;
- krwawienie do ciała szklistego lub komory przedniej oka;
- krwawienie śródsiatkówkowe;
- krwotok przedsiatkówkowy lub nadnaczyniówkowy;
- obrzęk rogówki;
- perforacja gałki ocznej;
- ponowne odwarstwienie siatkówki;
- uszkodzenie naczyń w siatkówce;
- uszkodzenie soczewki;
- uszkodzenie tęczówki;
- wzrost ciśnienia śródgałkowego;
- zaćma (powikłanie jest związane z podaniem oleju silikonowego).
Retinopatia wcześniacza – przygotowania do witrektomii
Przygotowania do zabiegu na retinopatię oka obejmują wykonanie badań dodatkowych, takich jak: badania laboratoryjne, w tym morfologia, badanie ogólne moczu oraz EKG. Następnie należy:
- przygotować listę przyjmowanych leków oraz karty informacyjne pobytów w szpitalu;
- poinformować gabinet okulistyczny o ewentualnych przebytych przez dziecko w ciągu 2 tygodni infekcjach górnych dróg oddechowych;
- na 2 dni przed operacją, podać dziecku do obu oczu krople zalecone przez lekarza okulistę dziecięcego;
- zadbać, aby dziecko było na czczo przez minimum 6 godzin przed operacją.
Retinopatia wcześniacza – postępowanie po zabiegu
Po wykonanym zabiegu witrektomii lekarz okulista dziecięcy może zalecić podawanie małemu pacjentowi kropli do oczu o działaniu znieczulającym, przemywanie powiek, a także zakładanie na noc osłonki na oko. W ciągu kilku kolejnych tygodni narząd wzroku będzie się goił, a zdolność widzenia będzie stopniowo ulegać poprawie. W tym czasie mały pacjent z retinopatią powinien uczęszczać regularnie na wyznaczone wizyty kontrolne.
Badania kontrolne po laseroterapii i witrektomii
Po zakończeniu leczenia retinopatii wcześniaczej postępowanie wymaga dalszych okresowych badań wzroku u wcześniaka. Z wizytą u okulisty niemowlęcego nie należy zwlekać w szczególności, gdy wystąpiły jakiekolwiek komplikacje, np. przekrwienie operowanego oka, silny obrzęk powiek czy też znaczące zaburzenia widzenia.
Retinopatia wcześniacza – wybrać okulistę dziecięcego prywatnie czy na NFZ?
Zabiegi na retinopatię wcześniaczą wykonuje się w gabinecie okulistycznym na NFZ lub prywatnie. W przypadku operacji finansowanej z budżetu państwa należy mieć świadomość długiego czasu oczekiwania na kwalifikację do zabiegu oraz termin operacji. Jeśli chodzi o wizytę u okulisty dziecięcego prywatnie, terminy są zwykle szybkie, dzięki czemu udaje się zapobiec dalszemu rozwojowi choroby. Cena konsultacji kwalifikacyjnej wynosi 300 złotych, natomiast koszt wykonania zabiegu na retinopatię u wcześniaków kształtuje się w przedziale pomiędzy 5000 a 8000 tysięcy złotych.
Jak wybrać okulistę dziecięcego?
Okulistę dziecięcego widuje się nie tylko wtedy, gdy z oczami dzieje się coś złego. W trosce o wzrok dziecka warto, aby Twoje dziecko odwiedzało gabinet okulistyczny także profilaktycznie, np. co dwa lata. Dobry okulista dziecięcy przeprowadzi badania wzroku w przyjaznej atmosferze oraz z wykorzystaniem nowoczesnego sprzętu medycznego, doradzi także, jak dbać o narząd wzroku na co dzień. A jeśli w trakcie wizyty zostanie wykryta jakaś nieprawidłowość, zaplanuje odpowiednie postępowanie tak, aby zapobiec poważniejszym powikłaniom. Takie warunki zapewniamy w naszej klinice okulistycznej Visum Clinic w Rzeszowie. Serdecznie zachęcamy do kontaktu oraz rezerwacji wizyty w Visum Clinic, nawet jeśli Twoje dziecko nie ma problemów z widzeniem.
Podsumowanie
Retinopatia wcześniacza rozwija się u dzieci przedwcześnie urodzonych, jej główną przyczyną jest niedojrzałość struktur, które tworzą oko i w rezultacie zaburzenie procesów unaczynienia oka. Retinopatia oka jest jedną z najczęstszych przyczyn ślepoty u dzieci, na szczęście chorobą można wykryć podczas badania okulistycznego wcześniaków. Po rozpoznaniu retinopatii wcześniaczej leczenie opiera się przede wszystkim na laseroterapii, natomiast w zaawansowanych przypadkach mały pacjent może zostać skierowany na witrektomię.
Do okulisty dziecięcego należy się udać zawsze wtedy, gdy zauważymy u dziecka problem z oczami (np. w postaci przesiadania się bliżej tablicy w szkole). Oprócz tego warto uczęszczać także na wizyty profilaktycznie, np. co 2 lata.
Badanie wzroku u wcześniaka polega na podaniu dziecku kropli o działaniu znieczulającym oraz kropli, które rozszerzają źrenice. Następnie okulista niemowlęcy zakłada dziecku tzw. rozwórkę, aby uniemożliwić zamykanie powiek i przeprowadza dokładne oględziny oka. Procedura ta jest bardzo bezpieczna i bezbolesna.
Retinopatia wcześniacza to choroba rozwijająca się u dzieci przedwcześnie urodzonych, z niedojrzałą siatkówką. W przebiegu tej choroby dochodzi do odwarstwienia siatkówki, co z kolei może prowadzić do poważnej utraty wzroku.
Retinopatia wcześniaków w rzadkich przypadkach, kiedy choroba jest we wczesnym stadium, może się cofnąć. Czynniki powodujące regres tej choroby nie zostały jak dotąd poznane.
Retinopatię u wcześniaków leczy się przy pomocy laseroterapii, w zaawansowanych przypadkach okulista dziecięcy może skierować malca na witrektomię, czyli wycięcie ciała szklistego z wnętrza gałki ocznej i wprowadzenie w jego miejsce specjalnego oleju silikonowego lub mieszaniny gazów.
W przypadku retinopatii wcześniaczej leczenie może być prowadzone w ramach NFZ lub prywatnie. Koszty wykonania zabiegu na retinopatię u wcześniaków w prywatnym gabinecie okulistycznym kształtują się pomiędzy 5000 a 8000 tysięcy złotych.